Yanıtla: Hawthorne Araştırmaları

[Kürşat TAŞ]

Hawthorne araştırmaları bir kasabada bulunan elektrik ve telefon malzemeleri üreten bir fabrikada, çalışma saatlerinin, dinlenme saatlerinin, yemek molası sürelerinin, çalışılan yerdeki fizyolojik değişimlerin, işçilerin psikolojilerinin ve işçilere verilen fazladan ücretlerin verimlilik üzerindeki etkilerini araştırmak için yapılan bir araştırmadır. Bu araştırma 6 deney ile yapılmış ve toplamda 8 sene sürmüştür.
6 Deney şunlardır
1- Işıklandırma deneyi; işçilerin çalıştıkları ortamdaki ışıklandırmalar ile oynanmış, bazen artırılmış, bazen azaltılmış, bazen artırılmış gibi yapılıp aynı değerde bırakılmış ve bu ışıklandırma değişikliklerinin verimlilik üzerindeki etkileri incelenmiştir. Işıklandırma azaltıldığında verimlilik artmış, arttırıldığında artmış, sabit kaldığında yine artmıştır. Sonuç olarak ışıklandırmada yapılan değişikliklerin verimlilikte etkisinde karmaşık bir sonuç ortaya çıkmıştır. Burada yapılan hata ışıklandırmanın işçilere bildirilmesi olmuştur. İşçiler gelmeden ışıklandırmanın ayarlanıp onlara bildirmeden ve deney yapıldığı söylenmeden sonuçlara bakmak daha verimli bir sonuç alınmasını sağlardı.
2- Röle montaj odası deneyi; bir grup işçi seçilerek ve sonradan bir odaya alınarak grup üzerinde mola saatlerinde, yemek saatlerinde, ücretlerinde ve çalışma saatlerinde değişiklik yapılarak verimlilik araştırması yapılmıştır. Molanın uzamasının, çalışma süresinin kısalmasının ve maaş artırımı yapılmasının verimi artırdığı tespit edilmişse de sonradan işçiler eski koşullarına döndürüldüklerinde verimde bir azalma olmadığı gözlemlenmiştir. İşçilerin aldıkları ücretten çok kendilerinin deneye tabi tutulmalarının sorumluluklarını artırdığı ve daha fazla verim elde etme amacı taşıdıkları sonucuna varılmıştır diyebiliriz.
3- İkinci Röle montaj odası deneyi; bireysel ücret ödülü yerine grup ücret ödülünün verimliliğe etkisi araştırılmıştır. Mola ve çalışma süreleri bu deneyde uygulanmamıştır. Grup söz konusu olduğundan bir işçinin diğerlerine yetişebilmek için gayret gösterdiği sonucuna ulaşılmıştır.
4- Mika yarma test odası deneyi; ücret baz alınmaksızın ve sabit tutularak nola ve çalışma saatlerinin verimliliğ etkisi araştırılmıştır. Mola artırıldığında ve çalışma saatleri düşürüldüğünde verimliliğin arttığı görülmüştür.
5- Mülakat programı; çalışanlara molaların uzamasının, çalışma süresinin kısalmasının sonucunda ne hissettikleri, ne düşündükleri, diğer çalışanlarla ilişkileri sorulur. Kapsamlı bir mülakat yapılır. Sonuç olarak işçilerin kendilerine değer verilmesini istedikleri, kıdemlerine itibar edilmesini istedikleri, ücretlerin son planda yer aldığı gibi sonuçlar elde edilerek 6’ncı deneyin yapılmasına karar verilir.
6- Seri bağlama gözlem odası deneyi; montaj yapılacak ürünler parçalara ayrılarak işbölümü yapılarak bir grup oluşturulur, bir kısmı mmontaj yaparken bir kısmı leyim işlemini diğer kısmı onay ve paketleme işlemini yapar. Ancak sonucuna ulaştığı söylenemez. Araştırmanın amacı işçilerin his ve duygularının moral ve motivasyonlarının verimliliğe etkisini ölçmektir. Ancak şahsi düşüncemiz işçiler arasında bulunan bir kaç ukala işbilenin liderlik edip diğer çalışanları olumsuz etkilemesinden dolayı araştırma istenen sonucu vermemiştir. Nihayetinde 15 kişilik bir çalışan grubu içerisinde yapılmış ve işçiler 6 bin parça üretmek konusunda fikir birliğine varmışlardır. Bu fikir birliği de bir kaç kişinin baskısı ile oluşturulmuş, bu birliğe uymak istemeyenlere karşı sosyal baskı uygulanmıştır. Her ne kadar işçilerin his ve duygularının verimliliğe etkisi ölçülmek istenmiş ise de grup liderliğinin kötü kişide olmasının diğer işçileri de kötü etkilediği sonucuna ulaşılmıştır.
Bu araştırmanın sonucunda işçilerin sadece maddi motivasyonla motive olamayacakları, örgütün kısımları arasında bağımlılık olan sosyal bir sistem olduğu ve son deney ile de tasarlanmış planlanmış bir örgütün yanında plan haricinde de var olan ya da oluşan bir örgütün var olduğu sonuçlarına ulaşılmıştır.
Deneylerin işçilere söylenmeden ve hissettirilmeden yapılması halinde daha doğru sonuçlar elde edileceğini açıktır. Nihayetinde insan denilen varlık duygularla donatılmış ve her insan farklı bir yapıya sahiptir. Bu sebeple deney yapılacağını bilen bir işçi daha başarılı olmak için çalışmasını artıracakken diğer işçi umursamaz bir tavırla verimi düşürecektir. Özellikle son deneyde doğru sonuçlara ulaşılması imkansızdır. işçiler arasında planlanmayan bir şekilde ast-üst ilişkisi ortaya çıkmış ve nihayetinde her işçi kendi kendisinin patronu olmayı seçmiştir. Her ne kadar başlarına bir nezaretçi konulmuş ise de gerek nezaretçinin pasifliği gerek işçiler arasında oyun bozan insanların olması deneyi sabote etmiştir. Sonuç olarak deneyler sonucunda ortaya sonuçlar çıkarılmış olsa da deneklerin bu deneyden haberlerinin olması doğru sonuçtan uzaklaşılmasına sebep olmuştur.