Yanıtla: Durumsallık Kuramı

[Handenur Kızılkaya]

DURUMSALLIK KURAMI
Travistock Ensitütüsü’nden, Fred Emery ve Eric Trist tarafından İngiltere’de millileştirilen kömür madenlerinde yapılan araştırmalar sonucu ortaya atılan ”Sosyo-teknik Kuram”.

Durumsallık Kuramı’nın ayırt edici özelliklerinden biri gerçek hayatta ise; örgütün iç ve dış unsurlarını aynı anda ve birbirleriyle etkileşim halinde tanımlaması ve ampirik olarak incelemeye tabi tutmasıdır.Durumsallık Kuramı normatif değil pozitif bir bilimdir.

Durumsallık Kuramı,’her zaman ve her yerde geçerli bir ”en iyi” örgüüt yapısı ve yönetimi yoktur; ”iyi” örgüt yapısı ve yönetimi, koşullara bağlıdır; örgütün içinde bulunduğu durum incelenir ve duruma uygun olan örgüt ve yönetim biçimi tercih edilir’

Durumsallık Kurumı, herhsngi bir örgüt yapısınnın her zaman ve her yerde en iyi sonuçları vermediği tesbit eden araştırma sonuçlarından hareketle doğmuştur.

Durumsallık Kuramı’nın özünü oluşturan sonuç,kısa ve nettir: Her örgütün içinde bulunduğu durumda,koşullara uygun olan bir yapı vardır.
Örgüt Yapısı=f(İç Koşullar + Dış Koşullar)
Durumsallık Kuramının özünü meydana getiren bu sonuç yukarıdaki denklem biçiminde ifade edilebilir. Herhangi bir örgüte en uygun olan yapıyı seçmek için,, örgütün iç ve dış koşullarını incelemek gerekir; iç ve dış koşulları inceledikten sonra uygun bir yapıya karar verilebilir.
Örgüt yapısı,Durumsallık Kururamını’nın bağımlı değişkenidir.Yani,alacağı değer başka faktörlere bağlıdır.Buradaki bağımlı değişken olan örgüt yapısını belirleyen faktörler, iç vedış koşullardır. Bazen bunlara,iç ve dış çevre koşulları, iç ve dışa faktörler, iç ve dış çevre föktörleri gibi adlarda verilebilmektedir.İç ve dış koşullar,Durumsallık Kuramı’nın bağımsız değişkenlerindendir. Bağımlı değişkeninin alacağı değer, bağımsız değişkenlere göre belirlenmektedir.

ÖRGÜT YAPISI
Örgüt yapısı, ”örgütteki işler ile bu işleri yapacaklar arasındakı ilişkilerin açık ve seçik olarak belirlenmesidir”.Yetki ve sorumlulukların paylaşımı , karar alma iktidarının değılımı, haberleşme süreçleri bölümler ve kademelerin sayısı ve büyüklüğü, plan yapma, eşgüdüm sağlama, denetleme vb.fonksiyonların yerine getirilme yol ve yöntemleri, performans kriterleri ve ölçümü, dış çevre ile kurulacak ilişkiler, ödül ve ceza mekanizmaları ve bunların kullanımı gibi ilişkiler örgüt yapısını meydana getirir.Biçimsel örgütlerde bu ilişkiler öneceden belirlenerek belirli kalıp, şekil ve yöntemlere bağlanır.

Burns ve Stalker, mekanik ve organik yapılar kavramsallaştırmasını ilk kez ortaya atarlar.Mekanik ve organik yönetim sistemleri, denklemin bağımlı değişkeni olan örgüt yapısının alabileceği iki farklı değer, iki ideal tip olarak önerilir. Bu ikisi aslında, aralarında pek çok kombinasyonu barındıran iki uç noktaya karşılık gelir.

Mekanik örgüt, Weberyen bürokrasidir, daha genelinde klasik örgüt ve yönetim anlayışına tekabül eder.Merkanik yapılar esnek değilidr, değişime direnir, bu yapılarda dar yanımlanmış işleri gören çalışanlar, örgüt hedeflerinden bihaberdir ya da onları çok önemdemezler;çalışanlar makinenin dişlisi olarak görülür, haberleşme çok yavaşve kırtasiyecilik çok yüksek olabilir. Tüm bu dezavantajlarına rağmen, mekanik örgüt, çalışanlar gibi güvenli ve öngörülebilir bir ortam sağlar.
Mekanik örgütler, değişimin sık yaşandığı koşullara uygun değildir. Değişimin sık yaşandığı koşullarda sürekli değiştikleri için işleri sabit ve dar bir şekilde tanımlamak mümkün değildir.
Organik yapıların;esneklik,yenilikçilik,problem çözme kapasitesi, değerlerin ve hedeflerin paylaşılması dolayısıyla güdülme avantajları vardır;ancak, çeşitli dezavantaşları da bulunur.Görev ve sorumsuzlukların net tanımlanmamış olması genellikle endişe,güvensizlik duygusu ve çalışan kişiler arası gerilimlere sebep olmaktadir. Orgarnik sistemlerde, çalışanların yürksek belirsizlik toleransına sahip olması gerekmektedir.Mekanik sistemler,rutin üretim yapılması gerektiğinde belirsizliği olduğu gibi üretim maliyetini de düşürmektedir. Özetle, mekanik sistemlerin de ordanik sistemlerinde avantahları ve dezavantajları bulunmaktadır.

İÇ KOŞULLAR
Örgütyapısı, mekanik bir sistemin özelliklerini mi taşımalıdır yoksa organik bir sistemin mi?Bunu tesbit etmek için öncülerin başlattığı çalışmaların ardınfan, çok sayıda araştırma iç koşulları inceleme altına akmış, hangi iç özelliklere sahip örgütlerin, hangi örgüt yapısı ile başarılı olacaklarını, daha doğrusu olduklarını tesbit etmeye çalışmıştır. Yapılan araştırmalarda en iyi sonuç veren, en belirleyici, bu sebeple de en sık incelenen iç değişkenler;tejknoloji,personelin niteliği,işin niteliği,örgüt büyüklüğü ve örgütün amaçları olmuştur.
1)TEKNOLOJİ:
Girdileri çıktılara çevirmeye yarayan araçlar topluluğudur.Bir örgütte kullanılan makine,taçhizat,alet vb. fiziki teknolojiyi; kavramlar, modeller, programlar isre fikri teknolojiyi meydana getirir. Fiziki teknolojiler, üniversitelerde, reklam ajanslarımda, siyasi partilerde daha çok kullanılır. Woodward ve ekibi, inceledikleri örgütlerde kullanılan teknolojileri üç ana gruba ayırırlar.
A-Birim üretimi teknolojisi : En ayırt edici özelliği müşteri siparişine göre üretim yapılmasıdır.
B-Kitle üretimi teknolojisi: : Kitle şeklinde, bir ürün bandından binlerce ürün çıkmasıdır. Örneğin bir atölyede 10.000 adet 40 beden beyaz gömlek üretimi gibi.
C-Süreç üretimi teknolojisi : Daha gelişmiş kitle üretimi vardır.
2)BÜYÜKLÜK:
Örgütün yapısı ile büyüklüğü arasında kayda değer bir ilişki olduğu tespit edilir.
3)İŞ:
Perrow iki ana gruba ayırır: Rutin ve rutin olmayan iş olarak. Rutin teknolojileri içeren işler, iş değişkenliklerinin düşük ve analiz edilebilirliğinin yüksek olduğu işlerdir. Rutin iş, tam olarak bilinen teknikleri mevcut olan, aynı girdilerle uygulanan, belirsizliğin az olduğu, programlanmış, kurallarla bağlanmış işlerdir.
4)Personelin niteliği
5)Örgütün amaçları
DIŞ KOŞULLAR
Sistem yaklaşımında çevrenin farkına varıldığı ama çözümlenmediği yaklaşımdır. Çevre durumsallık kuramı ile başlar.
•Demografik Yapı
•İktisadi Koşullar
•Siyasal Koşullar
•Kültürel Yapı
•Hukuki Koşullar
•Coğrafi Koşullar
•Teknolojik Koşullar
Çevre Araştırmaları
Burns ve Stalker araştırması, İngilterede faailiyette bulunan 20 sanayi işletmesinin örgüt yapıları ve yönetim farzları ayrıntılı incelemeye alınmıştır.Burns ve Stalker, iki uç işlketmenin çok farklı özellikler gösterdiğini bulurlar.
Paul Lawrence ve Jay Lorsch araştırmasında, altısı plastik, ikisi gıda ve ikisi ambalaj alanında faalyette bulunan 10 işletme incelenir.En esnek içyapı plastik firmalarında, orta esneklik ya da katılık gıda firmalarında, en katı ve esnek olmayan yapı ise, ambalaj firmalarında karşılarına çıkar.
James D. Thamson araştırması, çevre unsurlarını iki boyutta inceler:durgunluk-değişkenlik ve basitlik karmaşıklık.
Stratejiler
A)Örgüt İçi Stratejiler:
1.Tamponlama
2. Seviyeleme
3. Kestirme
4. Kemer sıkma
B) Çalışma Alanı Seçimi:
C) Örgütlerarası Stratejiler:
1. Dayanışmaya dayanan stratejiler
2. Rekabete dayanan stratejiler