Yanıtla: Durumsallık Kuramı

[Kader Fırat]

DURUMSALLIK KURAMI (KOŞUL BAĞIMLILIK KURAMI)
Bu alandaki ilk çalışmalar 1950 yılında başlayıp 1960’larda çalışmalar ile ilgili ilk sonuçlar elde edilir. 1970’lerde çok popüler olup Modern dönemle birlikte anılmaya başlanır.
Burada küçük gruplardaki karar verme davranışı ve yöneticilere yönelik liderlik üzerine çalışmalar yapılır.
Bu konudaki başlıca çalışmalar; Tavistock Enstitüsü’nden, Fred Emery ve Eric Trist tarafından İngiltere’de millileştirilen kömür madenlerinde yapılan araştırmalar sonucu ortaya atılan “Sosyo-teknik Kuram”, Edinburg Üniversitesi’nden, Tom Burns ile G. M. Stalker tarafından İngiliz ve İskoç imalat firmalarını inceleyerek geliştirdikleri “Mekanik ve Organik Yönetim Sistemleri” kavramsallaştırması ve İngiltere’nin, South East Essex Teknoloji Üniversitesi’nden Joad Woodward tarafından 100’ün üzerinde firmanın incelenmesi sonucu “örgüt yapısı ile teknoloji” arasındaki ilişkinin incelenmesi çalışmalarıdır.
Durumsallık Kuramı sistem yaklaşımının açık sistem örgüt anlayışı üzerine kurulmuştur. Yani örgütü meydana getiren alt unsurların birbirleriyle ilişkilerini ve örgüt sisteminin çevresiyle olan ilişkilerini incelemeye odaklanır. Fakat Durumsallık Kuramını sistem yaklaşımından ayıran iki nokta vardır: Birincisi gerçek hayatta olanı anlamaya yönelik çalışmalara dayanması, ikincisi ise örgütün iç ve dış unsurlarının aynı anda ve birbirleriyle etkileşim halinde tanımlaması ve ampirik olarak incelenmesidir. Sistem yaklaşımı çevreyle ilişkisini ortaya koyuyordu ama bunu deneysel ve somut bir şekilde belirtmiyordu.
Durumsallık Kuramı “her zaman ve her yerde en iyi diyebileceğimiz bir örgüt yapısı yoktur, iyi olması örgütün içinde bulunduğu duruma, koşullara göre belirlenir” fikri üzerine kuruludur.
DEĞİŞKENLER
Bir örgüte en uygun yapıyı seçmek için örgütün iç ve dış koşullarını incelemek gerekir. örgüt yapısı Durumsallık Kuramının “bağımlı değişken”idir. Yani alacağı değer başka faktörlere bağlıdır. Örgüt yapısını da iç ve dış koşullar belirler. İç ve dış koşullar da kuramın “bağımsız değişken”idir.
Örgüt yapısı, “örgütteki işler ile bu işleri yapacaklar arasındaki açık bir şekilde belirlenmesidir.” Burada Burns ve Stalker “mekanik” ve “organik” yapılar kavramsallaştırmasını ilk kez ortaya atarlar. Mekanik örgütler daha çok klasik dönem yönetim anlayışına benzer, çalışanlar makinenin birer dişlisi gibi görülür, değişime açık değillerdir. Organik örgütler ise daha yenilikçi, demokratik örgütlerdir.
İÇ KOŞULLAR
Örgüt yapısının mekanik veya organik sistem özelliklerinin hangisinin özelliklerini taşıması gerektiği konusunda çok sayıda çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmalar sonucunda da birtakım iç değişkenler incelenmiştir. Bunlar:
1)TEKNOLOJİ: Girdileri çıktılara çevirmeye yarayan araçlar topluluğudur. Bir örgütte kullanılan makine, teçhizat vb. fiziki teknolojiyi, modeller, programlar da fikri teknolojiyi oluşturur. Hangi teknolojiler için ne tür örgüt yapısının uygun olduğunu öğrenmek için çalışmalar yapılmıştır. Teknoloji, çevre ile birlikte örgüt yapısı üzerindeki etkisi en çok araştırılan değişken olmuştur.
WOODWARD ARAŞTIRMASI (Birim Üretim Teknolojisi, Kitle Üretim Teknolojisi, Süreç Üretim Teknolojisi)
JAFFEE (Merkez teknolojiler ve Çevresel teknolojiler)
J.D. THOMPSON (Bağlı teknoloji, çözümleyici teknoloji, yoğun teknoloji)
2)BÜYÜKLÜK: Yapılan çalışmalar sonucu örgütün yapısı ile büyüklüğü arasında bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. Örgütler büyüdükçe mekanik örgüt özellikleri kazanmaktadır.
3) İŞ: Charles Perrow bir örgütte amaçları gerçekleştirmek için yapılan işleri ikiye ayırır.
Rutin iş; programlanmış, kurallara bağlanmış işlerdir.
Rutin olmayan iş; istisnası çok ve programlamanın güç olduğu işlerdir.
4) PERSONELİN NİTELİĞİ: Personel ne kadar nitelikliyse organik örgütlenme daha başarılı olur.
5) ÖRGÜTÜN AMAÇLARI
DIŞ KOŞULLAR
Durumsallık Kuramı açık sistem analyışı üzerine kuruludur. Yani çevre- örgüt etkileşimini önemser.
Demografik yapı, İktisadi Koşullar, Siyasal Koşullar, Kültürel yapı, Hukuki koşullar, Coğrafi koşullar, Teknolojik koşullar
ÇEVRE ARAŞTIRMALARI
Burns ve Stalker Araştırması: 1961-1967( Mekanik- Organik Örgütler) 20 sanayi işletmesinin örgüt yapıları incelenmiştir.
Paul Lawrence ve Jay Lorsch Araştırması: Çevredeki istikrar ve iç yapının esnekliği.
James D. Thompson: Çevreyi iki boyutta inceler. Durgunluk- değişkenlik ve basitlik-karmaşıklık.
STRATEJİLER:
J.D. Thompson örgütlerin çevrelerindeki belirsizliği azaltmaya çalıştıklarını söyler. Bunun için de bazı stratejiler belirlenir:
ÖRGÜT İÇİ STRATEJİLER:
Tamponlama, seviyeleme(yumuşatma), Kestirme, Kemer sıkma şeklinde ayrılır.
ÇALIŞMA ALANI SEÇİMİ:
ÖRGÜTLERARASI STRATEJİLER:
Dayanışmaya dayanan stratejiler
Rekabete dayanan stratejiler