Yanıtla: Hawthorne Araştırmaları

[Kader Fırat]

Hawthorne Deneyleri, Neo-Klasik Dönemde ele alınan ilk yaklaşımdır. 1924-1932 yılları arasında ABD’nin Chicago kenti Hawthorne kasabasındaki fabrikada elektrik cihazları ve telefon malzemeleri üreten bir firmada (Western) yapılan ve amacı Klasik Dönemde ele alınan Bilimsel yönetimle aynı olan (verimliliği, üretimi arttırmak) deneylerdir. Çok kapsamlı olan deneyler birçok kişi üzerinde denenmiş ve 8 yıl sürmüştür. Toplamda altı tane deney yapılmıştır ve deneylerin başında (ilk deney hariç) Elton Mayo vardır. Deneyler şunlardır:
1)Işıklandırma Deneyleri: Buradaki amaç iş yerindeki ışıklandırma şiddetiyle çalışanın verimliliğinin alakasının ölçülmesidir. “Bir ortamdaki ışık ne kadar uygun seviyede olursa, oradaki çalışanlar daha rahat çalışır ve daha yüksek verim alır” düşüncesiyle, çalışanların çalıştıkları yerlere çeşitli şiddette ışıklandırmalar yapılıp; ışıklar azaltıldığında verimin düşeceği, arttırıldığında da yükseleceği düşünülüyor. Fakat her iki durumda da üretim artıyor. Deney başarısız oluyor.
2)Röle Montaj Odası Deneyleri: Bu deneyde dinlenme, mola sayısı, günlük çalışma süresi ve ücret üzerinde değişiklik yapılıp verimliliğin ne ölçüde değişeceği öğrenmek amaçlanır. Değişik safhalarda yapılan ve 2.5 yıl süren deney başarısız oluyor. Üretim yine artıyor. Bunun sonucunda verimliliği etkileyen başka faktörlerin de olabileceği sorgulanmaya başlanıyor.
3)İkinci Röle Montaj Deneyleri: Bir önceki deneyde bir arada(karışık) olarak ölçülen ücret ve çalışma süreleri burada ayrı ayrı ele alınıp üç periyodda ölçülüyor. İlk periyodda ücret sabit, ikincisinde arttırılır, üçüncüsünde eski haline getirilir. Fakat üretim yine de artmış, deney başarısız olmuştur.
4) Mika Yarma Test Odası Deneyi: Bu deneyde de ücret sabit tutulmuş, çalışma sürelerinde değişiklik yapılmıştır. Büyük Buhran Döneminde 4 ay boyunca üretim azalmış ama genel olarak üretim yine de artmış, deney başarısız olmuştur.
5) Mülakat Programı: Burası olayların çözüldüğü noktadır. Çalışanlarla 21.000 ‘in üzerinde mülakat yapılıp; ne düşündükleri, ne hissettikleri vs. konuşuluyor. Çalışanların diğerleri tarafından kabul görme, dışlanmama, geri kalmama gibi nedenlerden dolayı daha çok çalıştıkları etkisine varılıyor. Bu deneyden sonra sadece teknik faktörlere değil insani faktörlere de odaklanılması gerektiği anlaşılıyor.
6) Seri Bağlama Gözlem Odası Deneyi: Bu deneyde, çalışanları daha iyi gözlemleyebilmek için grup çalışması yapılıyor. Gruptaki her bir elemanla da mülakat yapılmaya devam ediliyor. Deney sonrasında asıl kuramı ortaya koyan bulgular ortaya çıkıyor. (Klikler, Normlar, Yeni Kurallar) Gruplaşma sonucunda çalışanlar arasında problemler çıkar, bu da verimin düşmesine sebep olur. Burada ücret arttırılsa bile rekabetin verimi daha çok etkilediği görülüyor.
Deneylerin yapılacağının deneklere söylenmesi her ne kadar yanlış olsa da deneylerin en büyük ve en önemli sonucu “insan”ın öneminin ortaya çıkmasıdır. Burada insanın sadece manevi unsurlarla( ücret,maaş vs.) motive olamayacağı; sosyal ilişkilerinin, çalışanların psikolojik durumlarının da üretim üzerinde etkili olduğu anlaşılmıştır.